در سوره نساء آیه چهارم می خوانیم:
وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً
ترجمه:
و مهر زنان را (به طور کامل) به عنوان یک
بدهى (یا یک عطیه) به آنها بپردازید، و اگر آنها با رضایت خاطر چیزى از آن
را به شما ببخشند آن را حلال و گوارا مصرف کنید.
تفسیر:
" نحلة" در لغت به معنى بدهى و دین آمده،
و به معنى بخشش و عطیه نیز هست،" راغب" در کتاب مفردات مى‏گوید: به عقیده
من این کلمه از ریشه" نحل" (به معنى زنبور عسل) آمده است زیرا بخشش و عطیه
شباهتى بکار زنبوران عسل در دادن عسل دارد.
توجه داشته باشید که در آغاز آیه براى حفظ
حقوق زنان با صراحت دستور میدهد که باید تمام مهر را به آنان پرداخت کنند،
ولى در ذیل آیه براى احترام گذاردن به احساسات طرفین و محکم شدن پیوندهاى
قلبى و جلب عواطف میگوید:
فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْ‏ءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنِیئاً مَرِیئاً.
" اگر زنان با رضایت کامل خواستند مقدارى از مهر خود را ببخشند براى شما حلال و گوارا است"
تا در محیط زندگى زناشویى تنها قانون و مقررات خشک حکومت نکند بلکه بموازات آن عاطفه و محبت نیز حکمفرما باشد.
اگر به تاریخ نظری بیندازید، کاملا متوجه
خواهید شده که؛
در عصر جاهلیت نظر به اینکه براى زنان ارزشى قائل نبودند،
غالبا مهر را که حق مسلم زن بود در اختیار اولیاى آنها قرار میدادند، و آن
را ملک مسلم آنها میدانستند گاهى نیز مهر یک زن را ازدواج زن دیگرى قرار
میدادند به این گونه که مثلا برادرى، خواهر خود را به ازدواج دیگرى در
مى‏آورد که او هم در مقابل، خواهر خود را به ازدواج وى درآورد، و مهر این
دو زن همین بود.

اسلام بر تمام این رسوم ظالمانه خط بطلان
کشید، و مهر را به عنوان یک حق مسلم به زن اختصاص داد، و در آیات قرآن
کرارا مردان را به رعایت کامل این حق توصیه کرده است.
در اسلام براى مهر مقدار معینى تعیین نشده
است و بسته بتوافق دو همسر است اگر چه در روایات فراوانى تاکید شده که مهر
را سنگین قرار ندهند ولى این یک حکم الزامى نیست بلکه مستحبّ است.
اکنون این سؤال پیش مى‏آید که مرد و زن هر
دو از ازدواج و زناشویى بطور یکسان بهره میگیرند، و پیوند زناشویى پیوندى
است بر اساس منافع متقابل طرفین، با این حال چه دلیلى دارد که مرد مبلغ کم
یا زیادى به عنوان مهر به زن بپردازد؟ وانگهى آیا این موضوع به شخصیت زن
لطمه نمى‏زند، و شکل خرید و فروش به ازدواج نمى‏دهد؟!.
روى همین جهات است که بعضى بشدت با مسئله
مهر مخالفت مى‏کنند، مخصوصا معمول نبودن مهر در میان غربیها براى
غرب‏زده‏ها به این فکر دامن میزند، در حالى که نه تنها حذف مهر، به شخصیت
زن نمى‏افزاید بلکه وضع او را به مخاطره مى‏افکند.
توضیح اینکه درست است که مرد و زن هر دو
از زندگى زناشویى بطور یکسان سود میبرند، ولى نمى‏توان انکار کرد که در
صورت جدایى زن و مرد زن متحمل خسارت بیشترى خواهد شد زیرا:
اولا مرد طبق استعداد خاص بدنى معمولا در
اجتماع نفوذ و تسلط بیشترى دارد، و هر چند بعضى میخواهند به هنگام سخن
گفتن این حقیقت روشن را انکار کنند اما وضع زندگى اجتماعى بشر که با چشم
مى‏بینیم حتى در جوامع اروپایى که زنان به اصطلاح از آزادى کامل
برخوردارند نشان میدهد که ابتکار اعمال پر- درآمد بیشتر در دست مردان است.
به علاوه مردان براى انتخاب همسر مجدد
امکانات بیشترى دارند ولى زنان بیوه مخصوصا با گذشت قسمتى از عمر آنها، و
از دست رفتن سرمایه جوانى و زیبایى، امکاناتشان براى انتخاب همسر جدید
کمتر است.
با توجه به این جهات روشن مى‏شود که
امکانات و سرمایه‏اى را که زن با ازدواج از دست میدهد بیش از امکاناتى است
که مرد از دست میدهد، و در حقیقت مهر چیزى است به عنوان جبران خسارت براى
زن و وسیله‏اى براى تامین زندگى آینده او، و علاوه مسئله مهر معمولا به
شکل ترمزى در برابر تمایلات مرد نسبت به جدایى و طلاق محسوب میشود.
درست است که مهر از نظر قوانین اسلام با
برقرار شدن پیمان ازدواج به- ذمه مرد تعلق میگیرد و زن فورا حق مطالبه آن
را دارد، ولى چون معمولا به صورت بدهى بر ذمه مرد میماند، هم اندوخته‏اى
براى آینده زن محسوب میشود، و هم پشتوانه‏اى براى حفظ حقوق او و از هم
نپاشیدن پیمان زناشویى (البته این موضوع استثنائاتى دارد ولى آنچه گفتیم
در غالب موارد صادق است).
و اگر بعضى براى مهر تفسیر غلطى کرده‏اند
و آن را یک نوع" بهاى زن" پنداشته‏اند ارتباط به قوانین اسلام ندارد، زیرا
در اسلام مهر به هیچ وجه جنبه بها و قیمت کالا ندارد، و بهترین دلیل آن
همان صیغه عقد ازدواج است که در آن رسما" مرد" و" زن" به عنوان دو رکن
اساسى پیمان ازدواج به حساب آمده‏اند، و مهر یک چیز اضافى و در حاشیه قرار
گرفته است، بهمین دلیل اگر در صیغه عقد، اسمى از مهر نبرند عقد باطل نیست،
در حالى که اگر در خرید و فروش و معاملات اسمى از قیمت برده نشود مسلما
باطل خواهد بود، (البته باید توجه داشت اگر در عقد ازدواج نامى از مهر
برده نشود شوهر موظف است که در صورت آمیزش جنسى،" مهر المثل" یعنى مهرى
همانند زنانى که هم‏طراز او هستند بپردازد).
از آنچه گفته شد نتیجه مى‏گیریم که مهر
جنبه" جبران خسارت" و" پشتوانه براى احترام به حقوق زن" دارد، نه قیمت و
بها و شاید تعبیر به" نحله" به معنى" عطیه" در آیه اشاره به این قسمت باشد.

منبع: تفسیر نمونه، با اندکی دخل و تصرف.